تولد و دوران كودكي:
حضرت آیت الله محمد تقی مصباح یزدی ، در يازدهم بهمن ماه سال هزار و سيصد و سيزده، برابر با هفدهم ربيع‌الاول هزار و سيصد و پنجاه و سه قمري، در خانواده‌اي مذهبي در شهر يزد به جهان چشم گشود.
زندگي مادي خانوادة استاد مصباح، در سطح پائيني بود ولي عشق به خاندان پيامبر(ص) در دل و جان اين خانواده موج مي‌زد و در دوراني كه خفقان رضاخاني بر همه جا سايه گسترده بود و بر پايي هر گونه مراسم عزاداري جرم به شمار مي‌آمد، در شبهاي محرّم، در زيرزمين منزل ايشان، مجلس سوگواري براي سالار شهيدان بر پا مي‌شد
دوران تحصيل:
استاد مصباح يزدي كه در دامان چنين خانواده‌اي پرورده شده بود، با ورود به دبستان، همه ساله، شاگرد ممتاز مدرسه شناخته مي‌شد و اين مسأله باعث شده بود كه مورد محبت فراوان معلمان واقع شود.در روزگاري كه استاد، دورة دبستان را مي‌گذرانيد، جامعه، اقبالي به علوم ديني نشان نمي‌داد. تبليغات رضا خاني، مي‌كوشيد تا نسل جوان را نسبت به روحانيّت بدبين كند. پر واضح است در چنين فضايي، چنانچه شاگرد ممتازي چون محمد تقي مصباح يزدي بخواهد به تحصيلات حوزوي روي آورد، شگفتي هم‌شاگرديها و استادان و معلمان را بر خواهد انگيخت! رؤياي ورود به حوزه، در سال تحصيلي 26 ـ 1325 كه دوره ابتدايي ايشان پايان يافته بود، متحقّق شد؛ آن هم در تابستان! فصلي كه نوجوانان را به تفريح و سرگرميهاي جذّاب فرا مي‌خواند! امّا شيفتگي استاد، او را به يكي از حجره‌هاي مدرسه شفيعية يزد كشاند. همّت و جديت او باعث شد كه مقدمات و سطوح متوسطه را در مدت چهار سال فرا گيرد.
هنوز كفايه و مكاسب را به پايان نبرده بود كه گهگاه براي كسب آمادگي، در درس «امام خميني» (ره) حاضر مي‌شد و شخصيت امام (ره) تأثير شگرفي در زندگي ايشان گذاشت. دركنار درس امام (ره) در درس فقه «آيت‌الله العظمي بروجردي» نيز شركت مي‌جست و در همين سالها، با شخصيت «علامه‌طباطبايي»(ره) انس فراواني پيدا كرده بود و در مجالس درس عمومي و خصوصي ايشان حضور مي‌يافت. از ديگر كساني كه ايشان سالهاي متمادي را به تحصيل نزد او گذراند، «آية الله العظمي بهجت» بود.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي:
الف. آموخته‌ها
استاد مصباح، علوم گوناگون اسلامي را در محضر استادان حوزه آموخته‌اند و به مطالعه و تدبّر فراوان در آن پرداخته‌اند. ايشان در فقه و اصول با بهره بردن از محضر استاداني چون آيات عظام بروجردي، اراكي، امام خميني و بهجت در سن بيست و هفت سالگي به درجة اجتهاد رسيدند. در علم تفسير نيز با بهره از ديدگاهها و سفارشهاي خصوصي علامه طباطبايي (ره)، توانستند روش صحيح تعمّق و تفكّر در قرآن را بياموزند تا آنجا كه علامه كار بازخواني «تفسير الميزان» پيش از چاپ را به او سپردند.
آيت الله مصباح يزدي، در فلسفه، «اسفار» و «شفا» را نزد علامه (ره) فرا گرفتند و خود، سالها به تدريس فلسفه اسلامي و غرب در حوزه‌هاي علميه پرداختند؛ به گونه‌اي كه امروزه، يكي از برجسته‌ترين استادان فلسفه به شمار مي‌آيند و كتاب «آموزش فلسفه» ايشان، در مراكز مختلف فرهنگي تدريس مي‌شود.
ايشان در بسياري از مسائل فلسفه ـ به گفته اهل فن ـ نوآوريهايي نيز انجام داده‌اند و شاگردان بسياري را تربيت نموده‌اند. استاد ضمن تحصيل دروس حوزه در كلاسهاي فيزيك، شيمي و... شركت نموده، زبانهاي خارجي فرانسه و انگليسي را نيز تا حدّي آموخته‌اند.
ج. تأليفات و آثار:
استاد مصباح يزدي، تا كنون كتب فراواني در زمينه‌هاي گوناگون اسلامي، نگاشته است كه بخشي از آنها مربوط به پيش از انقلاب و برخي مربوط به بعد از انقلاب مي‌باشد. نظر به گستردگي و فراواني كتابهاي ايشان به چند كتاب مهمّ ايشان اشاره مي‌كنيم: خداشناسي؛ كيهان‌شناسي؛ انسان‌شناسي؛ راه و راهنماشناسي؛ قرآن‌شناسي؛ اخلاق در قرآن؛ جامعه و تاريخ از ديدگاه قرآن؛ حقوق و سياست در قرآن؛ آموزش فلسفه؛ شرح نهاية الحكمه؛ شرح جلد اول اسفار الاربعه؛ و .... است. ويژگي بارز آثار ايشان، عمق، سادگي و رواني، جذابيت و به روز بودن آن است كه تحسين بسياري از مردم و استادان را در پي داشته است.
د. خدمات
آيت الله مصباح، در زمينه علمي و فرهنگي، از دير باز، خدمات شاياني را ارزاني داشته‌اند و هر دوره ـ بنا به مقتضيات آن دوره ـ حركت فرهنگي متناسبي را آغاز نموده‌اند. جديّت ايشان و نيز نظم و واقع‌بيني ممتاز ايشان، باعث مي‌شد كه اغلب حركتهاي فرهنگي ايشان، نتايج مثبتي را به همراه آورد.
فعاليتهاي سياسي:
الف) مبارزه با استبداد
استاد مصباح، در دورة رژيم ستمشاهي، مبارزات گسترده‌اي را بر ضد آن رژيم و عوامل آن انجام داده‌اند كه بخش شايان توجهي از زندگي ايشان را در بر مي‌گيرد. در ماجراي «انجمنهاي ايالتي و ولايتي» و «نهضت روحانيت» به رهبري امام راحل (ره) مشاركت فعّالي داشتند.
ايشان در ماجراي دستگيري و حبس امام خميني(ره) در زندان قيطريه، نامة مفصلي خدمت ايشان ارسال داشتند كه در آن، ضمن تأييد و تشويق امام(ره) براي ادامه نهضت و گزارش اوضاع پس از دستگيري ايشان، آزادي ايشان از زندان را پيش بيني كردند.
ديگر از فعاليتهاي ايشان در مبارزه با استبداد، همكاري با نشريه مخفي «بعثت» و سپس تأسيس نشريه انقلابي «انتقام» بود. نشرية انتقام با انگيزة مبارزه با دستگاه طاغوت، و گسترش انديشه‌هاي امام(ره) و حمايت از روحانيت، با همكاري برخي از علاقه‌مندان به امام(ره) و با مديريت استاد مصباح چاپ مي‌شد.
بي سبب نيست كه مقام معظم رهبري، حضرت آيت الله خامنه‌اي درباره ايشان مي‌فرمايند: «اگر خداي متعال به نسل كنوني ما، اين توفيق را نداد كه از شخصيتهايي مانند علامه طباطبايي و شهيد مطهري استفاده كند، اما به لطف خدا، اين شخصيت عزيز و عظيم القدر، خلا آن عزيزان را در زمان ما پر كرد است.
